Het aantal daklozen in België neemt al jarenlang toe. Vooral in Brussel blijkt de situatie alarmerend. Volgens een telling van La Strada, het steunpunt in Brussel voor thuislozenzorg, is het aantal dak- en thuislozen in de hoofdstad de voorbije 10 jaar verdubbeld. Op de nacht van 5 november 2018 werden maar liefst 4187 mensen geteld en dat cijfer blijft stijgen. Tegelijkertijd is er nog een ander cijfer dat blijft oplopen binnen de stad, namelijk dat van leegstaande gebouwen. Hoe houdt dat contrast steek?
Achtergelaten koffers / Foto: Mathias Claes
De broze bevolking
Bij de term daklozen wordt in het algemeen eerst gedacht aan mensen die op straat en in openbare ruimtes overnachten, maar naast die groep mogen ook andere thuislozen niet over het hoofd gezien worden. De zichtbaar daklozen zijn waarschijnlijk maar een het tipje van de ijsberg, uit het zicht en buiten de tellingen schuilt nog een grotere groep thuislozen.
Zo kan slechts een klein percentage van de daklozen die overdag rondzwerven een plaats vinden in de crisisopvang en onthaaltehuizen van Brussel. De slaapplaatsen van de noodopvang zijn beperkt en niet iedereen kan elke nacht een bed bemachtigen.
Daarnaast is het verplicht om je te registreren bij de daklozenopvang en dat schrikt bepaalde groepen af. Mensen zonder papieren willen de plaats die ze konden bemachtigen op straat niet achterlaten of zijn bang om in de centra afgezonderd te worden van hun vrienden en familie, dat meldde Het Laatste Nieuws in de koude winter van 2017. Ze voelen zich vaak genoodzaakt om een slaapplaats te zoeken op beschutte plekken op straat of in stations.
Verlaten gebouw in Brussel / Foto: wood_urbex_station
Ook migranten vormen een groot deel van de daklozen in de stad. In het station Brussel-Noord werd door de stad Brussel in het voorjaar van 2019 een hal aangewezen als ‘rustplek’ voor migranten. De plek in het CCN-gebouw werd niet voorzien van een inrichting voor de mensen die er verbleven en de situatie liep uit de hand. De hygiënische omstandigheden, waarin de mensen verbleven van februari tot en met mei 2019, waren zo erbarmelijk dat er naast onaangename geuren ook geruchten over ziektes de ronde deden. De chauffeurs van busmaatschappij De Lijn weigerden zelfs om nog te stoppen aan de haltes naast het gebouw.
Uiteindelijk was het een groep vrijwilligers die het touw in eigen handen nam en de migranten uit de nood hielp met een poetsactie. Pas daarna bundelden het Rode Kruis, Samusocial en Het Burgerplatform de krachten om opvangplaatsen voor de mensen vrij te maken.
Het tekort aan opvang, en huisvesting in het algemeen, blijft een probleem. Nog een groep die onder de noemer thuislozen valt zijn de gezinnen die op de wachtlijst staan voor een sociale woning. Le Soir berichtte in juni 2019 dat er meer gezinnen (48.804) op de lijst staan dan er daadwerkelijk sociale woningen zijn (43.055).
In contrast met het gebrek aan plaats en opvang, staan er enorm veel gebouwen leeg in Brussel. De totale oppervlakte van de leegstand omvat 6500 vierkante kilometer, een oppervlakte ter grootte van de gemeente Elsene. Verschillende vzw’s die werken rond het tijdelijke gebruik van leegstaande gebouwen voor maatschappelijke doeleinden, zoals Toestand en Communa, doopten de opgetelde leegstand tot twintigste gemeente: St-Vide-Leegbeek.
Leegstaand gebouw in Brussel / Foto: Jazie Custers
De begeerde invulling
Waarom blijven zo’n groot aantal gebouwen in de stad onbenut? In vele gevallen wachten de eigenaars van de leegstaande ruimtes op een bouwvergunning voor de ontwikkeling van hun project. Het kraken van onbewoonde panden werd in 2017 officieel strafbaar verklaard, maar ondertussen is het wel mogelijk voor de eigenaar om de ruimte via de stad Brussel beschikbaar te stellen voor tijdelijk gebruik.
Eigenaars kiezen bovendien vaker voor bedrijven met commerciële doeleinden dan voor initiatieven die geen winst op oog hebben, zoals projecten rond sociaal-maatschappelijke dienstverlening. Volgens vzw Toestand moet het Brusselse Gewest hier tussenkomen en de ruimtes beschikbaar stellen voor mensen die ze echt nodig hebben.
Achtergelaten stoel naast verwaarloosd gebouw / Foto: Jazie Custers
Dominique (59), een dakloze man die verblijft in de omgeving van Centraal Station, startte een petitie die hij wil voorleggen bij het Brussels parlement. Hij pleit voor het ter beschikking stellen van de leegstaande gebouwen voor daklozen, berichtte BRUZZ eind januari 2020. De petitie verzamelde ondertussen al 1208 handtekeningen. Ondanks de grote nood aan huisvesting voor de zachte onderbuik van de maatschappij en het grote potentieel aan beschikbare ruimte, wordt de meerderheid van acties tegen dakloosheid vandaag nog niet door de stad georganiseerd, maar wel door sociaal-culturele organisaties, vzw’s en onafhankelijke actievoerders.
Lara Decrae